Hoe werkt mantelzorg?

Mantelzorg: het woord hoort men steeds meer. Met een toenemende vergrijzing neemt het aantal mantelzorgvragers en mantelzorgverleners in hoog tempo toe. Mantelzorg betreft de zorg voor chronisch zieken, gehandicapten en hulpbehoevenden. Deze zorg wordt verleend door naasten, familieleden, vrienden en/of kennissen. Een zorgvrager krijgt daarmee zorg van mensen die hem/haar lief zijn. Bovendien maakt mantelzorg het mogelijk (langer) in de eigen woning te kunnen blijven wonen met alle gevolgen van dien voor diens privacy en de lagere zorgkosten.

We zullen in deze tekst verder ingaan op:

Wat zijn mantelzorgers en wat is hun taak?

Bij mantelzorg gaat het om hulpverleners die een reeds bestaande band met diegene hebben die mantelzorg ontvangt. Mantelzorg kan o.a. bestaan uit huishoudelijke taken, wassen en aankleden, sociaal contact onderhouden, vervoer en geldzaken regelen. Het gaat om langdurige zorg, die (veelal) onbetaald is. Nederland heeft 5,5 miljoen mantelzorgers. Mantelzorgers geven gemiddeld 13-14 uur per week mantelzorg. Ongeveer 16% van hun (circa 825,000) helpt intensief en langdurig. Daarmee bedoelen we mantelzorg langer dan drie maanden met meer dan acht uur per week. Veelal zijn mantelzorgers tussen de 45 en 64 jaar oud met vaak hulpbehoevende ouders. Er zijn echter ook 75-plussers die mantelzorg verlenen. Als zij dat doen, is dat veelal meer dan acht uur per week. Bij een toenemende vergrijzing zal het aantal mantelzorgvragers en mantelzorgers zeker toenemen. Vele mantelzorgers voelen zich overbelast. Ze verlenen niet alleen ondersteuning aan de hulpvrager, ze hebben vaak nog een baan ernaast én worden ook geconfronteerd met vele wetten en regels. Vaak weten ze niet waar ze met hun vraag terecht kunnen. De overheid heeft daarom, samen met gemeenten en organisaties, een mantelzorgagenda opgesteld met acties om mantelzorgers beter te kunnen ondersteunen en informeren. Ook zijn er stichtingen en hulporganisaties die mantelzorgers bij hun belangrijke werk ondersteunen.

Ontspanning en begrip voor de mantelzorger

Om mantelzorgers even te ontlasten, bestaat er voor mantelzorgvragers een logeeropvang. Dat betekent dat mensen die zorg nodig hebben, een korte tijd kunnen verblijven in een zorginstelling of logeeropvang. Daarmee hebben de mantelzorgers even rust. Bovendien kunnen mantelzorgers de landelijke Mantelzorglijn benaderen voor niet alleen advies en steun, maar ook voor een luisterend oor. Via de website van MantelzorgNL is verder verkrijgen van Informatie over bijvoorbeeld mantelzorgwoning en vervangende zorg mogelijk. De rijksoverheid subsidieert de Stichting Werk en Mantelzorg en ondersteunt werkgevers bij het rekening houden met de beperkingen die mantelzorg soms aan de baan van de mantelzorger oplegt. Er zijn CAO’s waarin hierover regelingen zijn opgenomen. Soms kan dit leiden tot een minder omvangrijk dienstverband. In dit geval zou een eventueel PGB-contract een oplossing kunnen zijn (hierover later meer). Wat lokale overheden betreft: vanaf 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor het ondersteunen van mantelzorgers (daarover later meer).

AOW of nabestaandenuitkering (ANW) en gaat u samenwonen?

Gaan samenwonen en een AOW- of nabestaandenuitkering (ANW) ontvangen, heeft meestal gevolgen voor uw uitkering. Gaat u echter samenwonen met iemand die uw intensieve hulp nodig heeft, dan kunt u mogelijk uw alleenstaanden-AOW behouden. Daartoe moet u wel aan bepaalde voorwaarden voldoen, bijv. woont u voor meer dan de helft van de tijd samen en heeft u beiden een eigen woning? Informeer bij de Sociale VerzekeringsBank of u het recht op de tweewoningenregel. Dat betekent dat u uw alleenstaanden-AOW kunt behouden. Al met al is dit een complexe materie, zo erkent ook de SVB en erkent dat de regels te ingewikkeld zijn. Bovendien pleit de SVB al langere tijd voor vereenvoudiging van het begrip ‘leefvormen’.

Voor de nabestaandenuitkering geldt dat uw ANW-uitkering stopt als u gaat samenwonen. Echter, indien diegene met wie u gaat samenwonen, uw intensieve zorg nodig heeft en bovendien binnen twee jaar geen herstel wordt verwacht, dan kunt u uw ANW-uitkering mogelijk gedeeltelijk behouden. De zorg dient ten minste een periode van zes maanden te beslaan. Als de zorg korter dan zes maanden duurt, heeft dit geen gevolgen voor de ANW-uitkering. Wij adviseren u contact op te nemen met de Sociale VerzekeringsBank als deze situatie op u van toepassing is. Zie voor meer informatie ook de website van www.svb.nl.

Mantelzorgvergoeding

Mantelzorg is veelal onbetaald. De mantelzorger kan bijv. een tegemoetkoming ontvangen voor extra uitgaven zoals zorgkosten en vervangende zorg. Dit kan bijv. via sommige aanvullende verzekeringen van zowel de zorgvrager als de mantelzorger.

Om voor een eventuele vergoeding in aanmerking te komen, dient de mantelzorger geen betaalde hulp te ontvangen. U kunt voor uw mantelzorger echter een mantelzorgcompliment (ook wel mantelzorgwaardering of mantelzorgvergoeding) aanvragen. Iedere gemeenten kan op een eigen wijze hieraan invulling geven (bijv. een waardebon of een eenmalig jaarlijks bedrag). Gemeenten zijn verplicht deze jaarlijkse blijk van waardering in een verordening vast te leggen.

Voor een reiskostenvergoeding komen mantelzorgers soms in aanmerking wanneer ze een bijstandsuitkering ontvangen. Verdere informatie hierover vindt u op MantelzorgNL. Ook vergoeden soms gemeenten de gemaakte reiskosten. In bepaalde situaties kunnen de reiskosten als aftrekpost bij de belastingaangifte gedeclareerd worden.

Mocht u liever persoonlijk contact hebben over voorwaarden en condities, dan kunt u bellen met de Mantelzorglijn, telefoonnummer 030-760 60 55.

Respijtzorg

We noemden het al eerder: ook mantelzorgers hebben zo nu en dan ontspanning nodig (sporten, avondje uit, vriendenbezoek enz.). Respijtzorg (vervangende mantelzorg) is dan een oplossing. Die wordt geboden door iemand die gedurende die tijd de taak van de vaste mantelzorger overneemt. Verschillende aanvullende verzekeringen bieden dit in hun pakket aan. Daarnaast zijn er situaties waarin de aanvullende verzekering een mantelzorgmakelaar of cursussen voor mantelzorgers aanbiedt. Zie daarvoor de vergelijkingssite ZorgWijzer.nl mantelzorgvergoedingen per verzekeraar.

Voorwaarden om voor een eventuele vergoeding in aanmerking te komen:

er geldt geen eigen risico bij vergoeding vanuit de aanvullende zorgverzekering;
de zorgverzekeraar kan aanvullende voorwaarden stellen;
vergoeding geldt voor: vervangende mantelzorg, de mantelzorgmakelaar en/of mantelzorgcursussen.

Mantelzorg en Persoonsgebonden Budget (PGB)

Mantelzorgers kunnen eventueel een vergoeding ontvangen uit het persoonsgebonden budget (PGB). Dit is een financiële ondersteuning voor personen met een specifieke hulpvraag (bijv. door een handicap). Dit PGB kan de mantelzorgvrager aanvragen via de gemeente, zorgverzekeraar of zorgkantoor in de regio. Het PGB mag vaak ook gebruikt worden om de mantelzorger te betalen. Als conditie geldt dat de mantelzorger u de hulp moet geven waarvoor het PGB is bedoeld. U legt de afspraken in een zorgovereenkomst vast. Daartoe heeft de SVB verplichte zorgovereenkomsten opgesteld. Op Rijksoverheid.nl vindt u verdere informatie (als u pgb-zorg wilt gaan geven aan uw naaste).

Mantelzorgwoning

Een mantelzorgwoning is een kleine woning, die als bijgebouw geplaatst kan worden bij een woning op een perceel dat daartoe voldoende ruimte biedt. Dat kan de woning van de zorgvrager, maar ook de woning van de mantelzorger zijn. In de laatste situatie woont de mantelzorger dan in de woning van de zorgvrager. De zorgvrager betrekt dan de mantelzorgwoning. De mantelzorgwoning mag maximaal 100 m2 zijn. Tot deze oppervlakte hoeft u over het algemeen geen vergunning aan te vragen, mits u een zorgindicatie heeft. Overleg voor alle zekerheid vóóraf met de gemeente waar de mantelzorgwoning zich gaat bevinden. (Onlangs heeft minister Keijzer, in navolging van minister Hugo de Jonge, een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd, waarin zij voorstelt dat het bouwen van een mantelzorgwoning vergunningvrij moet worden in alle gemeenten). Uitsluitend de begane grond geldt als leefruimte. Indien u een bestaand bouwwerk wilt ombouwen tot mantelzorgwoning, hoeft de omvang daarvan niet te voldoen aan de voorwaarden voor vergunningvrij bouwen. Wél moet de mantelzorgwoning voldoen aan de gemeentelijke bestemming. Daarnaar vooraf informeren is raadzaam.

Indien de mantelzorgwoning zelfstandig (benodigde voorzieningen zijn aanwezig) gebruikt kan worden en een eigen toegang heeft, dan dient de woning ook een eigen adres (huisnummer) te krijgen. Indien er geen of niet voldoende benodigde voorzieningen aanwezig zijn en de woning geen eigen toegang heeft, mag er geen eigen adres aan toegekend worden.

Voor het verkrijgen van een mantelzorgwoning moet er sprake zijn van intensieve mantelzorg. Daartoe is een medische verklaring nodig. Indien die er (nog) niet is, informeer dan bij de gemeente naar de mogelijkheden. Zowel de zorgvrager als de mantelzorger mogen in de mantelzorgwoning wonen. De mantelzorgwoning mag door maximaal één huishouden bewoond worden (maximaal 2 personen met tenminste één zorgvrager of mantelzorger).

Indien de mantelzorgwoning een al bestaand bijgebouw is dat verbouwing tot mantelzorgwoning behoeft, gaat de woning naar box 3. Veelal wordt echter voor een zorgunit gekozen die al klaar is. Daarnaast wordt er ook vaak een nieuwe woning gebouwd. In principe geldt deze woning als onroerende zaak. Subsidie krijgen op een mantelzorgwoning is niet mogelijk. Zijn er in de mantelzorgwoning specifieke aanpassingen nodig, dan kan men wellicht in aanmerking komen voor een vergoeding uit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Dat is na te vragen bij de gemeente. De gemiddelde kosten voor een mantelzorgwoning bedragen tussen € 100.000,– en € 180.000,– (bij een indicatie van € 2.000,– per m2). De woning is dan helemaal klaar.

U heeft een huurwoning en wenst een mantelzorgwoning te plaatsen? Dat kan niet altijd! Woningcorporaties gaan hier niet altijd mee akkoord. Andere woningcorporaties plaatsen de mantelzorgwoning zelf en sluiten een separaat huurcontract af.

Of: u bent nu mantelzorger met een sociale huurwoning en u wenst dichter bij de mantelzorgvrager in een sociale huurwoning te wonen? De mantelzorg kan dan eventueel resulteren onder de urgentieregeling voor sociale huurwoning. Dat leggen gemeenten vast in hun huisvestingsverordening. Deze verordening en de voorwaarden kunt u op de website van de gemeente inzien.

Indien de mantelzorger de woning niet meer bewoont, mag de woning niet zonder overleg met de gemeente voor andere doeleinden dan mantelzorg worden gebruikt. Te denken valt daarbij aan een herbestemming als mantelzorgwoning, een Bed & Breakfast, logeerwoning of tuinhuis.

Gaat u op korte termijn verhuizen?

Via onze 65plus-meevallers regelen wij speciale deals speciaal voor AOW’ers. Zo hebben wij ook een gratis woningwaarde bepaling. Verwacht u op korte termijn te gaan verhuizen? Doe dan een gratis check en weet meteen wat uw woning waard is.

Gratis bepaling woningwaarde

Voor- nadelen van een mantelzorgwoning

Er kan een tijd komen, waarin het moeilijker wordt zelfstandig te blijven wonen. Verhuizen is dan vaak de oplossing. Dan rijst de vraag: waar naartoe? Dan komt een mantelzorgwoning een beeld.

Dat biedt een aantal voordelen:

de mantelzorger is in een noodsituatie snel bij de zorgvrager;
omdat de mantelzorgvrager en mantelzorger (en diens eventuele gezin) niet in één gezamenlijke woning verblijven, is er meer privacy voor beiden;
de zorgvrager kan diens eigen sociale contacten behouden.

Er zijn echter ook nadelen:

hierboven noemden we een voordeel van meer privacy. Maar het kan ook andersom: u woont dichtbij elkaar. Daardoor kunnen grenzen vervagen, omdat u elkaar dagelijks ziet;
het kan gebeuren dat een zorgvrager eerder hulp inroept van de mantelzorger dan noodzakelijk is, omdat deze dicht bij hem in de buurt is. Dat maakt de zorgvrager uiteindelijk afhankelijker en legt (soms) onnodig beslag op de tijd van de mantelzorger;
een mantelzorgwoning kost geld en wordt niet gesubsidieerd. Voor eventuele bijzondere (niet standaard) aanpassingen biedt de gemeente soms een financiële tegemoetkoming.

Een aanvullende mantelzorgverzekering afsluiten?

Deze aanvullende verzekering bevat diensten die de lasten van mantelzorgers verlichten (thuiszorg, vervangende zorg (respijtzorg), of ondersteuning bij de administratieve taken). U heeft daarmee de zekerheid dat u hulp krijgt, indien u deze nodig heeft. Bespreek met uw dierbaren (dat kunnen familieleden, vrienden of kennissen zijn), wat uw behoeften en die van hen zijn. U kunt vanaf half november weer kiezen voor een nieuwe dekking. Schrijf u in voor onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in de zorgverzekeringen.

Kortom: mantelzorg verlenen is een zware klus. Mantelzorg ontvangen is eveneens geen sinecure. Een mantelzorgwoning kan een oplossing bieden. Daarbij moeten echter zowel de voor- en nadelen daarvan goed overwogen worden, evenals de (financiële, fysieke en eventuele psychische) gevolgen voor mantelzorgvrager en mantelzorgverlener.

Veel bezochte pagina’s
AOW bedragen 2025
AOW uitbetaaldagen
AOW en vakantiegeld
Tips voor AOW’ers